Türkiye'de son dönemde yapılan yasal düzenlemelerle çalışanların hakları koruma altına alınsa da yine de birçok sıkıntı yaşanıyor. Özellikle kötü niyetli işverenlerin başvurduğu bazı yöntemlere karşı çalışanlar sessiz kalıyor. Kimisi işini kaybetmemek için sesini çıkartamıyor, kimisi de yasal haklarını bilmediği için. İşte hak kaybına uğrayan çalışanların yapması gerekenler...
Bordrosu eksik yatırılan çalışan ne yapabilir?
Birçok işveren çalışanın gerçek maaşlarını bordroya yansıtılmayarak maaşı asgari ücretten gösteriliyor. Kalan miktarlar elden ödeniyor. Çalışanlar ilk başta paralarını tam alıyor gibi görünse de işveren hem devletten vergi primini kaçırıyor hem de işçisinin geleceğinden çalıyor. İşten çıkarılması durumunda alacağınız tazminat ve emekli maaşı bu yüzden azalıyor. İşveren de vergi ve prim kaçırdığı için suçlu duruma düşüyor.
TAZMİNAT TALEP EDEBİLİRSİNİZ
İşinizi kaybetmek istemiyorsanız ALO 170'e şikayet edin. CİMER vasıtasıyla yetkililere yaşadığınız durumu iletebilirsiniz. Böylece SGK müfettişleri gelerek incelemede bulunur ve gerçek maaşların bordroya yansıtılmasını sağlarlar. İşte çıkarılmayı göze alıyorsanız haklı fesihle tazminatınızı talep etme hakkınız var. İş Kanunu Madde 24 bu hakkı size tanıyor. Haklı fesih ile işten ayrılmak için dilekçenizi mutlaka noter vasıtasıyla gönderin. Böylece yasal süreçte sizin için delil olacaktır. Dilekçenize gerekçenizi de mutlaka yazın. Gerekirse bir hukukçudan destek alın. Ayrılırken tazminatınızı bordroda yazan miktardan değil gerçek maaşınızdan hesaplatın. Bunun için gerçek maaşınızı gösterir belgeleri saklamayı unutmayın. Size elden ödenen miktarla ilgili imzaladığınız belgeler makbuzlar önemlidir bunları saklayın.
Sigortasız çalıştırılan işçiler ne yapmalı?
Her çalışanın SGK'ya bildirilmesi zorunlu. Bu yasal bir zorunluluktur. Deneme süresinde bile olsa sigortasız işçi çalıştırılması yasal değil. Ancak bazı patronlar 'işsizlik korkusunu' kullanarak çalışanına sigorta yapmıyor. Bu sayede devleti soyarken çalışanının da hakkını gasp ediyor. Sigortasız çalışırsanız hem emeklilik, hem izin hem de tazminat hakkınız olmaz. Sağlık hizmetlerinden yararlanamazsınız. Sosyal güvenceden yoksun olduğunuzdan sizi istedikleri zaman işten çıkartırlar, hak ararken zorluk çekersiniz.
EMEKLİLİK, İZİN VE TAZMİNAT HAKKI YOK!
Öncelikle durumunuzu mutlaka Sosyal Güvenlik Kurumu'na bildirin. Bunun için ALO 170'i de kullanabilirsiniz. Sigortanızın yapılıp yapılmadığını ve primlerinizin yatırılıp yatırılmadığını e-Devlet vasıtasıyla mutlaka kontrol edin. İşe girerken sigorta şartı koşun ve sözleşme imzalayın. Sigortasız çalışmaya asla razı olmayın. Sigortasız çalışmaya mecbur kalırsanız işyerinde çalıştığınızı ispat edecek tüm belgeleri saklayın. Bu ileride hizmet tespiti davalarında sizin için delil oluşturacaktır.
İşveren 11.ayda işten çıkarırsa ne yapılmalıdır?
İşveren işçiyi 11. ayda işten çıkmış gibi göstererek 1. ayda yeniden giriş yapıyor. Dolayısıyla 12 ayı dolduramayan işçi ne tazminat ne de izin hakkına kavuşuyor..
TAZMİNAT SIFIRLAMA
Sigorta işlemlerinizi e-Devletten takip ederek giriş çıkış yapılıp yapılmadığını mutlaka kontrol edin. Eğer böyle bir işlem varsa durumu Çalışma Bakanlığı'na bildirin. Size giriş çıkış yapmışlarsa bile tazminatınız ilk işe girdiğinizden itibaren hesaplanır unutmayın. Bunun için çalıştığınızı gösterir tüm belgeleri saklamayı unutmayın.
İşveren yıllık izin kullanılmasına izin vermezse ne yapılmalıdır?
Her işçinin kıdemine göre izin hakkı var, bu devredilemez, yok sayılamaz. Ama bazı kötü niyetli işverenler, işçinin bu iznini kullandırmaz, eksik kullandırır. Hiçbir işveren 'iznini kullandırmıyorum' diyemez. İşçi de 'ben izin kullanmıyorum' diyemez.
MUTLAKA BELGELEYİN
İzne çıkarken bunu mutlaka belgeleyin. İzin kağıtlarının bir nüshasını kendinizde saklayın. İleride işten ayrıldığınızda kullanmadığınız izin paralarını o günkü brüt maaş üzerinden alacaksınız unutmayın. Ödenmezse bu belgelerle dava açar, alırsınız.
Mesai ücreti alamayan çalışan ne yapmalıdır?
Haftalık çalışma süresi 45 saattir. Bu saati aşan kısımlar yüzde 50 fazlasıyla ödenir. Ama birçok şirket, bunu göz ardı eder.
ZAMAN AŞIMI SÜRESİ VAR!
Mesailerin ve diğer ücretlerin ödenmemesi, işçi için haklı fesih sebebidir, tazminatı gerektirir. Bunun için noter kanalıyla ihtarname gönderebilirsiniz. Böylece birikmiş tazminatınızı ve alacaklarınızı alabilirsiniz. Ücret ve diğer alacaklar için zaman aşımı süresi 5 yıldır unutmayın. Mesai yaptığınızı gösterir belgeleri mutlaka saklayın.
Eksik maaş ödenmesi durumunda çalışan nasıl bir yol izlemelidir?
Bazı işverenler zorunlu sebepler olmadan keyfi olarak maaş ödemelerini geciktiriyor, ya da eksik ödüyor. Böylece işçinin hakkını çalıyor.
FAİZİ İLE ÖDENİYOR
İş Kanunu madde 34 bu konuda çalışanların haklarını düzenliyor. İşte o maddedeki haklarınız: "Ücreti ödeme gününden itibaren yirmi gün içinde mücbir bir neden dışında ödenmeyen işçi, iş görme borcunu yerine getirmekten kaçınabilir. Bu nedenle kişisel kararlarına dayanarak iş görme borcunu yerine getirmemeleri sayısal olarak toplu bir nitelik kazansa dahi grev olarak nitelendirilemez. Gününde ödenmeyen ücretler için mevduata uygulanan en yüksek faiz oranı uygulanır. Bu işçilerin bu nedenle iş akitleri çalışmadıkları için feshedilemez ve yerine yeni işçi alınamaz, bu işler başkalarına yaptırılamaz" Bunun dışında maaşların ödenmemesi yine İş Kanunu 24. Maddesi gereğince çalışanlara haklı fesih ile tazminatını alma hakkı da veriyor.
Tazminatsız işten çıkarılan çalışan ne yapmalıdır?
İşverenler yasal süreçlerin uzunluğuna da güvenerek hakkınız olduğu halde sizi tazminatsız işten çıkartabiliyor. Bu durum sizin için yasal haklar doğuruyor.
Bir işyerinde en az 1 yıllık çalışmanız varsa bir brüt maaş tazminat alma hakkınız bulunmaktadır. Eğer bir yılı doldurduktan sonra işten çıkartılmışsanız tazminatınızı talep edebilirsiniz. Kendi istek (istisnalar hariç) ve kusurunuz olmadan çıkartıldığınız için tazminat hakkınız bulunuyor. Bunun için artık yasal süreç de kısaldı. Hemen arabulucuya giderek hakkınız olan tazminatınızı talep edin. En geç bir ay içinde sorun çözülüyor. Eğer çalıştığınız yerde 30 ve üstünde çalışan varsa bu kez geri dönüş talebi ile işinize dönebilir, ya da başlatılmazsanız 8 brüt maaşa kadar tazminat alabilirsiniz.
